Schaarste van personeel: ‘In de komende jaren wordt het menens’

Met hun unieke kruisbestuiving tussen academische zorg, wetenschappelijk onderzoek en hoogwaardige opleidingen vergroten de universitair medische centra (umc’s) de weerbaarheid van onze maatschappij. Wil Nederland deze waardevolle combinatie in stand houden, dan is het zaak over voldoende gekwalificeerde medewerkers te blijven beschikken. “Dit vergt actie en alertheid van zowel de umc’s als de politiek”, zeggen Yolande van der Linden en Michiel Kahmann. Zij zijn respectievelijk directeur HR binnen Amsterdam UMC en directeur Mens & Organisatie bij het Universitair Medisch Centrum Groningen.

Van celbiologen tot verpleegkundigen vaatchirurgie. Van longartsen tot docenten klinische technologie. En van onderzoekers van innovatieve gentherapie tot ontwikkelaars van opleidingen tot radiodiagnostisch laborant. Elk umc vormt een mozaïek van vele steentjes; sommige tellen wel 800 verschillende functies. De bundeling van zorg, onderzoek en onderwijs is de kracht van de umc’s. Een arts die bijvoorbeeld in de patiëntenzorg op een vraag stuit, kan proberen die te beantwoorden door wetenschappelijk onderzoek op te zetten met de klinische praktijk in zijn achterhoofd. Of op basis van zijn behandelervaring onderwijs ontwikkelen voor toekomstige medische specialisten.

80.000 medewerkers

In een tijd van druk op de arbeidsmarkt is het een uitdaging deze essentiële rol voor de maatschappij te kunnen blijven spelen. De umc’s hebben gezamenlijk ruim 80.000 medewerkers. Hoe werven ze nieuwe krachten? En, minstens zo belangrijk, hoe behóuden ze medewerkers? Het is een taak van de umc’s en de politiek hier adequate antwoorden op te vinden. “In de afgelopen jaren heeft Nederland ‘een beetje geoefend met de schaarste van personeel’, zegt Kahmann. “Maar vanwege onder meer de stijgende zorgvraag en vergrijzing onder het personeel wordt het de komende jaren menens.”

Functiedifferentiatie versnellen

Technologische ontwikkelingen, artificiële intelligentie (AI) en functiedifferentiatie kunnen bijvoorbeeld het werk aantrekkelijk houden. Van der Linden: “Bij functiedifferentiatie knip je een baan op in stukjes. Neem een verpleegkundige die zich zoveel mogelijk op de zorg van de patiënt wil richten. Dit kun je faciliteren. Het onderdeel ‘maaltijd geven aan de patiënt en ondersteuning geven met eten’ wordt nu al vaak overgenomen door een assistent. Maar transformaties als deze vragen van de politiek een royalere blik op investeringen. Dat kan deze ontwikkelingen versnellen.”

Kahmann geeft een ander voorbeeld van benodigde financiering op dit vlak. “Functiedifferentiatie kan ook inhouden dat iemand een deel van zijn taken uitvoert bij organisatie A en een deel bij organisatie B. Dat moet je organiseren in regionaal verband. Dat hoort ook bij de taak van umc’s om een innovatiemonitor te zijn in hun regio en een regionaal ecosysteem te creëren. Maar als een arts twee dagen per week operaties uitvoert in een perifeer ziekenhuis en drie dagen onderzoek doet in het umc, heb je een regionale backoffice nodig die zo’n duobaan faciliteert. Dat vereist transformatiemiddelen.”

Nieuw uitgangspunt

Hij vervolgt: “We moeten leren om niet meer de mensen te vinden bij het werk dat we hebben. Het nieuwe uitgangspunt is: we gaan het werk organiseren rondom de mensen die er zijn. Dat betekent bijvoorbeeld: ervoor zorgen dat mensen niet per definitie een einddiploma nodig hebben, maar beschikken over de deelcertificaten en bekwaamheden voor de taken die ze gaan uitvoeren. En dat mensen vanuit een andere branche makkelijker kunnen overstappen naar ons.”

Lagere administratieve last

De umc’s nemen gezamenlijk en afzonderlijk initiatieven om voldoende gekwalificeerd personeel te hebben. Het scala is breed. Kahmann: “Zo ontwikkelen we AI om administratieve last terug te brengen en daarmee de werkdruk verlichten.” Van der Linden: “Ook hebben we aandacht voor de vitaliteit en duurzame inzetbaarheid van medewerkers. Ze worden desgewenst gecoacht om te voorkomen dat ze minder inzetbaar worden of om ervoor te zorgen dat ze goed worden begeleid bij hun herstel. We kijken ook breder: zo weten we dat medewerkers ook behoefte hebben aan financieel advies of support bij mantelzorg.”

Met het oog op duurzame inzetbaarheid geeft Van der Linden aan dat de Generatieregeling een goed initiatief is. “In de laatste vijf jaar voor hun pensioen konden medewerkers tachtig procent van de tijd werken, voor negentig procent uitbetaald krijgen en honderd procent pensioen opbouwen. Daardoor zijn mensen behouden gebleven voor de umc’s.”

Veiligheid

De umc’s investeren ook in sociale en psychologische veiligheid van medewerkers, vertelt Van der Linden. “Zo streven we naar meer gelijkwaardige verhoudingen op de werkvloer.” Kahmann: “Traditioneel zijn er hiërarchische werkomgevingen in een academische setting. Denk bijvoorbeeld aan de arts in opleiding tot medisch specialist (aios) die te maken heeft met een opleidende arts. Dat kan leiden tot persoonlijke afhankelijkheid. In afhankelijkheidsrelaties, zoals bij opleiding of in de wetenschap, zorgen de umc’s er daarom zoveel mogelijk voor dat de leidinggevende niet de beoordelaar is.”

Snel paraat

Een weerbare samenleving en een weerbare organisatie van de gezondheidszorg vereisen ook snelle paraatheid van bekwame medewerkers in crisissituaties. Neem de coronapandemie. “Je moet dan in één keer enorm kunnen opschalen en beschikken over een grote groep goed voorbereide zorgverleners”, zegt Kahmann. “Hiervoor is het nodig dat bestaande opleidingen in stukjes worden geknipt, zodat professionals zich alléén hoeven te verdiepen in een specifiek onderdeel. Vaak is dat ook online mogelijk, bijvoorbeeld door simulatieonderwijs. Met deze benadering is minder opleidend personeel nodig. De overheid kan daaraan bijdragen door bijvoorbeeld flexibel te zijn met opleidingseisen.”

Betaalbare woonruimte

Van der Linden breekt een lans voor betaalbare woonruimte in de grote steden. “In Amsterdam UMC bijvoorbeeld zien we dat – potentiële – medewerkers niet meer in de stad kunnen wonen. Dat maakt ons minder aantrekkelijk, wat negatieve gevolgen kan hebben voor de maatschappij. Ik roep politici op een grote-stedentoeslag in te voeren voor zorgpersoneel.”

(Tekst: Gerben Stolk)