‘Geneesmiddelen: de balans tussen een gezonde bevolking en gezonde financiën’

In een weerbare samenleving zijn er voldoende geneesmiddelen beschikbaar en blijven de kosten ervan onder controle. Dat is af en toe een flinke evenwichtsoefening, weten Juliëtte Zwaveling, ziekenhuisapotheker in het LUMC en voorzitter van de UMCNL-inkoopgroep geneesmiddelen (IZAAZ) en Rob Baltussen, hoogleraar gezondheidseconomie aan het Radboudumc, als geen ander. Ze vertellen hoe ze beiden, op hun eigen manier, werken aan een gezonde bevolking én gezonde overheidsfinanciën.

Bizar hoge bedragen, tot duizenden euro’s per week, kunnen ziekenhuizen besparen door geneesmiddelen efficiënter in te zetten bijvoorbeeld voor patiënten met kanker. “Tot voor kort waren voor een bepaalde behandeling meestal twee ampullen nodig voor een patiënt”, vertelt Juliëtte Zwaveling. “Het was niet nodig en gewenst de volledige inhoud van de tweede ampul te gebruiken; er bleef dus een beetje over. Dit werd weggegooid, want na opening van een ampul mag het middel vanwege microbiologisch besmettingsgevaar niet opnieuw worden gebruikt. Toen ontstond het idee om het een nieuwe werkwijze te introduceren, waarbij de restanten van een ampul gebruikt kunnen worden voor een andere patiënt. Ook als deze niet op dezelfde dag komt.  Hiervoor waren aanvullende testen en een aanpassing van de werkwijze in de apotheek nodig.  Ook is het mogelijk om sommige patiënten een iets andere dosis te geven of een geneesmiddel minder vaak te geven terwijl de werking hetzelfde blijft. Voorwaarde is dat je dit vooraf goed uitzoekt omdat de veiligheid van de patiënt altijd voorop staat en daar zijn we in de umc’s goed in. Dit soort kennis delen we met elkaar zodat het opgenomen kan worden in behandelprotocollen.”

Onder controle

De inkoopgroep geneesmiddelen van UMCNL, waarin alle umc’s zijn vertegenwoordigd, maakt met farmaceuten prijsafspraken over bijna alle medicatie die de umc’s verstrekken aan patiënten. Het samenwerkingsverband ziet er verder op toe dat artsen de afgesproken – en dus vaak ook meest kosteneffectieve – geneesmiddelen voorschrijven. Want soms houden dokters liever vast aan het oude medicijn. Bijvoorbeeld omdat patiënten hechten aan het vertrouwde recept of omdat het tijd kost instructies voor nieuw medicatiegebruik te geven.

Verlopen patent

Wat doen de umc’s zoal om de uitgaven voor geneesmiddelen te beheersen?
Zwaveling: “Nadat een patent op een geneesmiddel is verlopen, kunnen andere farmaceuten het ook produceren en daalt de prijs. Wij zijn hier alert op, maken
meteen nieuwe prijsafspraken en sporen artsen aan het nieuwe product voor te
schrijven. Gezamenlijk hebben de umc’s een stevige inkoopkracht. Daardoor kunnen we de farmaceut garanderen veel medicijnen af te nemen en dus een lagere inkooprijs overeenkomen dan als afzonderlijk centrum.”

Beschikbaarheid geneesmiddelen

Betaalbaarheid is belangrijk, maar hoe zorgen de umc’s ervoor dat geneesmiddelen sowieso beschikbaar zijn? Nederland is grotendeels afhankelijk van grondstoffen uit China en India. Een stremming van schepen in het Suezkanaal kan al tot tekorten leiden. Zwaveling: “We geven daarom de voorkeur aan grondstoffen en producten uit Europa, maar die zijn schaars. Verder hebben we beleid om leveringsproblemen als gevolg van kwetsbare productie- en transportketens te ondervangen. Er is een lijst van kwetsbare geneesmiddelen op basis van de jarenlange ervaring van de inkoopgroep; die kopen we in bij verschillende farmaceuten, met als doel de afhankelijkheid van één farmaceut te verkleinen.”

De umc’s produceren ook zelf geneesmiddelen om tekorten tegen te gaan. Zwaveling geeft een voorbeeld uit coronatijd. “Er was onvoldoende Midazolam, een sedatiemiddel. Toen hebben we zelf grondstoffen gekocht en het middel gemaakt.”

Zorgkeuzen

Waar ziekenhuisapotheker Zwaveling zich vooral in de praktijk bezighoudt met beschikbaarheid en betaalbaarheid van medicatie, verdiept hoogleraar Baltussen zich vooral in het publieke debat rondom dit thema. Hij richt zich op de burgerraadpleging rondom zorgkeuzen, zoals beslissingen over dure geneesmiddelen. “Bij een raadpleging worden burgers meegenomen in politieke processen om tot – vaak lastige – keuzes te komen. Wat zijn de overwegingen? Wat zijn de voor- en nadelen? Wat vinden de burgers er zelf van? Wat is volgens hen wel een redelijke prijs en wat niet? Als burgers zich gehoord voelen, hebben ze meer begrip voor het uiteindelijke beleid. Dat kan hun vertrouwen in de politiek vergroten. Op deze manier versterken we de weerbaarheid van de samenleving.”

Dure medicatie

Baltussen verduidelijkt dit aan de hand van het recente burgerforum over dure geneesmiddelen. Dat zijn medicijnen die in het ziekenhuis worden toegediend en gemiddeld meer dan duizend euro per patiënt per jaar kosten. “Eerst organiseerden we een forum voor 24 burgers. Gedurende drie weekenden werden zij enerzijds voorgelicht: wat is bijvoorbeeld de rol van het ministerie van VWS en Zorginstituut Nederland? En anderzijds vertelden de deelnemers wat ze een redelijke prijs vonden voor een geneesmiddel. De meesten toonden zich vrij kritisch over de farmaceutische industrie. Er werd bijvoorbeeld gezegd: ‘Wij willen niet de hoofdprijs betalen voor een geneesmiddel dat al lang bestaat, waarvoor geen ontwikkelingskosten meer worden gemaakt en waarvan het bedrag in geen verhouding staat tot de gezondheidswinst’.
Na het kleinschalige forum hebben we een enquête uitgezet onder duizend Nederlanders. Eén van de uitkomsten van het forum en de enquête was dat de deelnemers gemiddeld minder kritisch waren op het geneesmiddelenbeleid van de overheid dan voorheen.”

Draagvlak beleid

Een burgerplatform draagt ook bij aan beter beleid van de Rijksoverheid. Baltussen: “Beleid wordt niet alleen gebaseerd op economische modellen, maar ook op wat burgers belangrijk vinden. Een burgerplatform geeft hierover waardevolle informatie. Zo ontstaat beleid waarvoor meer maatschappelijk draagvlak is. Beleidsmakers zullen zich daardoor gesteund voelen om lastigere keuzes te maken; bijvoorbeeld voor een bepaald product een maximumbedrag vaststellen of niet opnemen in het basispakket.”

Minder polarisatie

Gezien het positieve effect van burgerraadpleging adviseert Baltussen deze methode vaker toe te passen. “Het vergroot de kans op acceptatie van politieke keuzes en verkleint het risico op polarisatie, omdat duidelijk wordt hoe complex keuzes zijn. En iedereen begrijpt: als je geld besteedt aan het ene geneesmiddel, kan je het misschien niet uitgeven aan een ander middel.”

(Tekst: Gerben Stolk)