‘Zonder investeringen verliest Nederland zijn hoge internationale onderzoekspositie’

Voor een gezonde bevolking en economie is het essentieel dat onderzoekers grote hoeveelheden data kunnen verzamelen, opslaan en analyseren. Duizenden beelden van patiënten met longkanker hebben bijvoorbeeld AI-toepassingen opgeleverd waarmee uiterst secuur het bestralingsgebied wordt bepaald. En met een omvangrijke collectie gegevens over leefstijl en psychosociale factoren is onder meer een programma ontwikkeld om inwoners die in een kwetsbare positie zitten te identificeren en die vervolgens te ondersteunen. “Het is daarom zaak dat de overheid de komende vier jaar de investeringen in onderzoeks- en data-infrastructuur in elk geval op peil houdt”, zeggen hoogleraar population health Jessica Kiefte-de Jong van het LUMC en hoogleraar klinische datawetenschap André Dekker van het MUMC+.

“De vergrijzing plaatst Europa, en dus ook Nederland, voor een enorme opgave. Het wordt een steeds grotere uitdaging om de gezondheidszorg voor iedereen toegankelijk en betaalbaar te houden. Daarbij is het geen optie om meer mensen aan het werk te zetten in de zorg, want die mensen zijn er niet. Innoveren is daarom noodzakelijk: om te bereiken dat minder mensen ziek worden en om iedereen zorg te geven die toch ziek wordt. Als Nederland niet investeert in robuuste onderzoeks- en data-infrastructuren die dit mede mogelijk maken, betalen we later een hogere rekening. Op persoonlijk vlak, omdat mensen ziek worden en lang moeten wachten op zorg. En in economisch opzicht, omdat inwoners – onnodig – niet kunnen meedoen aan het arbeidsproces.”

Dat zegt André Dekker. Met collega’s in het MUMC+ ontwikkelt hij AI-applicaties voor de gezondheidszorg. Een voorbeeld? AI die op de CT-scan van patiënten met longkanker automatisch het gebied tekent waar zich de tumor bevindt en waarop de radiotherapie kan worden gericht. De methode is sneller, preciezer en daardoor efficiënter dan wanneer handmatig wordt getekend.

Beste therapie voorspellen

Dekker: “We hebben deze toepassing ontwikkeld met behulp van 2000 CT-scans wereldwijd. Een andere toepassing is een beslissingsondersteunend model bij patiënten met anuskanker. Daarmee kan beter worden voorspeld bij welke therapie een individuele patiënt het meest baat heeft. We werken nu aan soortgelijke modellen voor onder meer mensen met hart- en vaatziekten.”

Gerichter helpen

Voor de totstandkoming van dit soort verbeteringen zijn grote hoeveelheden data nodig. Jessica Kiefte-de Jong weet er alles van. Zij put bijvoorbeeld uit ELAN. Dat is een data-infrastructuur waarin de niet-herleidbare gegevens zijn gebundeld van de circa drie miljoen inwoners van Zuid-Holland die zijn ingeschreven bij een huisarts. “Die gegevens koppelen we bijvoorbeeld aan psychosociale informatie uit de Gezondheidsmonitor van GGD GHOR Nederland en de GGZ. Zo kunnen we bevolkingsgroepen vaststellen die een hoger risico lopen op bepaalde vlakken. Voor Den Haag heeft dit een programma opgeleverd om kwetsbare ouders rondom een zwangerschap te identificeren en ondersteunen. Een bekend voorbeeld zijn alleenstaande jongere vrouwen die financieel kwetsbaar zijn en onbedoeld in verwachting zijn geraakt. De gemeente kan hen nu gerichter helpen.”

Het project over onbedoelde zwangerschappen vloeit voort uit een onderzoeks- en data-infrastructuur waarvan Kiefte-de Jong directeur is: de Health Campus Den Haag. Daarbinnen streven onder andere het LUMC, tweedelijnsziekenhuizen, zorggroepen van huisartsen, de GGD en een aantal hogescholen gezamenlijk naar oplossingen voor patiëntgerichte, betaalbare en toegankelijke zorg. “Samen met inwoners, patiënten en zorg- en welzijnsprofessionals ontwikkelen we toepassingen, zodat die zoveel mogelijk aansluiten bij gebruikersbehoeften.”

Nieuw risicomodel

Een van de initiatieven die ontstaan is vanuit de Health Campus is ‘Haagse vaten’, een samenwerking van verschillende zorginstellingen in de regio die afspraken maken over hart- en vaatzorg. “Hier hebben we, dankzij koppeling van data, betere hart- en vaatzorg bereikt voor inwoners met een Surinaams-Hindoestaanse achtergrond. Met de oude risicomodellen hadden huisartsen onvoldoende zicht op mensen uit deze groepen met een grote kans op hart- en vaatziekten.”

Initiatieven voortzetten

Beide hoogleraren bepleiten dat de Nederlandse overheid blijft investeren in krachtige onderzoeks- en infrastructuren. Dekker: “Zonder data geen AI. Daarom zijn de umc’s blij met Health-RI enmet CumuluZ: grote initiatieven om een landelijk dekkend netwerk te ontwikkelen waarbij data van alle Nederlanders beschikbaar zijn voor onderzoek, met als doel de zorg te verbeteren. Het is belangrijk dat dit kan worden voortgezet.”

“En laten we een vervolg geven aan de Sectorplannen”, vult Kiefte-de Jong aan. “Daarmee investeert de overheid sinds 2022 onder meer in medische en gezondheidswetenschappen. Umc’s kunnen daardoor met partners in de kennissector, het bedrijfsleven en de regio ontwikkelingen versnellen op het vlak van preventie, data-gedreven innovatie en de vertaling van fundamenteel onderzoek naar kliniek en praktijk. Ik zie dat dit goed werkt. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat kennis uit de academie wordt toegepast en geborgd buiten de academie.”

Hoge internationale positie

Dekker stelt dat heropening van het Nationaal Groeifonds belangrijk is voor Nederlands internationale positie. “Het programma is succesvol gebleken: er zijn innovatieve onderzoeksprogramma’s en -infrastructuren uit voortgekomen die waardevol zijn voor de langere termijn. Een sterke eigenschap van het Nationaal Groeifonds was de samenwerking tussen publieke en private partijen, tussen bijvoorbeeld umc’s en bedrijven. Onderschat niet de hoge internationale positie van Nederland op het gebied van gezondheidsonderzoek. Zonder investeringen zakken we af. Maar als we onze status handhaven, levert dat werkgelegenheid op en zijn we aantrekkelijk voor buitenlands talent.” Kiefte-de Jong: “Investeringen zijn ook nodig om onderzoekers ontwikkelperspectief te bieden. Anders raken we ze kwijt aan het bedrijfsleven.” Dekker: “We willen talent niet zien vertrekken naar Google en Amazon.”

Eigen AI-industrie

Het is ook cruciaal dat Nederland en Europa een eigen AI-industrie voor gezondheid en zorg kunnen opbouwen, zegt Dekker. “Big tech in Amerika is in de eerste plaats gericht op Amerika. AI-toepassingen die daar worden ontwikkeld, werken in Europa vaak minder goed, omdat ze zijn gebaseerd op Amerikaanse data. Het is zaak dat we met AI Europese waarde gaan creëren.”